Kliknij na powiększenie aby zamknąć

Indywidualna Ochrona Dróg Oddechowych w przemyśle

Autor / Autorzy: Wanda Szumowska
Wydawnictwo: Wydawnictwo Związkowe CRZZ Warszawa
Rok wydania: 1963

Opis

Bardzo ciekawa książka zawierająca przydatne informacje.

Spis treści

Strony

OCR



Rys. 21. Maska górnicza typ

GS-1. 1- korpus maski, 2

okienko, 3 - ramka, 4 - wy
cieraczka, 5 - łącznik. 6 taśmy nagłowia

Rys. 23. Ustnik

Rys. 22. Izolujący aparat tlenowy

Maska ta ma konstrukcję analogiczną do maski GSP, natomiast
różni się od niej zasadniczo brakiem zaworów oddechowych.
Łącznik w masce służy do połączenia maski z łącznikiem cenfralnym aparatu tlenowego, zaopatrzonym w gwint znormalizowany. Rysunek 22 przedstawia widok ogólny aparatu izolującego tlenowego - widać dwa węże fałdowane oddechowe,
łączące się w łączniku.

W praktyce przemysłowej oprócz powyżej opisanych masek
stosuje się jeszcze półmaski pokazane już na rys. 9, zakrywające część twarzy (nos, usta, brodę) oraz ustniki (rys. 23).

52

Odg d zo sk

Ustnik składa się z metalowej obudowy I, części gumowej 2,
frzymanej w ustach, zacisku nosowego 3, zaworu wdechowego 4
i wydechowego 5. W czasie pracy część gumową ustnika wkłada
się do ust tak, aby gumowa listewka znajdowała się na zębach
pod wargami, a wystające gumowe uchwyty 6 utrzymuje się
zębami. Zaciskiem ściska się nos. Należy podkreślić, że pracow=
nicy bezzębni lub ze sztucznymi szczękami mie mogą stosować
ustników, lecz tylko maski. Ponadto ustnik nie pozwala na oddychanie normalne, (nos jest zaciśnięty), lecz wyłącznie przez
cały czas pracy przez usta, co nie każdy potrafi. Nie można
także rozmawiać. Zaletą ustnika jest możliwość swobodnego poruszania głową, nieograniczona widoczność (jeżeli nie zachodzi
potrzeba używania okularów ochronnych) i swobodne parowanie
potu z odkrytej powierzchni twarzy i głowy. Pochłaniacz łączy
się z ustnikiem za pomocą fałdowanego węża 7, zakończonego
z obydwu końców nakrętkami gwintowanymi.

Półmaski i ustniki stosuje się tam, gdzie występuje gaz mniej
toksyczny i nie działający drażniąco na oczy i skórę.

b. Pochłaniacze gazów

Najważniejszą częścią składową maski lub półmaski przeciwgazowej jest pochłaniacz „filtrujący” powietrze. Czynnikiem
„filtrującym” pochłaniacza są substancje, wypełniające wnętrze
puszki pochłaniacza, które adsorbują gazy i pary toksyczne.
Substancje pochłaniające posiadają bardzo rozwiniętą powierzchnię. Są to: węgiel aktywny, pumeks, krzemionka, bezwodne koloidowe żele itp., tzw. adsorbenty, Ciała te są zdolne do pochłaniania bardzo dużych ilości gazów i par, znacznie przewyższających objętość substancji pochłaniającej, Pochłanianie może zachodzić tylko na powierzchni i polega wówczas na utworzeniu na
powierzchni cienkiej warstwy, powstałej z substancji pochłoniętej. - Mamy wówczas do czynienia z adsorpcją. Może też nastąpić, w całej masie wchłanianie substancji pochłaniającej zjawisko to nosi wówczas nazwę absorpcji. Gdy oba procesy
zachodzą jednocześnie - mamy do czynienia z sorpcją. Własności adsorpcyjne zależą nie tylko od powierzchni adsorbenta,
ale również i od rodzaju pochłanianego gazu. Prace nad adsorpcją
były po raz pierwszy przeprowadzane przez chemika rosyjskiego
T. J.”Lowica w 1785 roku. Najbardziej wyczerpujące badania adsorpcji węgla przeprowadził Polak N. D. Zieliński w 1915 roku zastosował on jednocześnie węgiel w pochłaniaczach przeciwgazowych. Mimo ogromnych prac doświadczalnych i teoretycznych
istota zjawiska adsorpcji nie jest dostatecznie wyjaśniona.

Podstawę współczesnej teorii adsorpcji stworzył Langmuir.
Uważa on, że adsorpcję powodują siły wiązania chemicznego,

53



działające na powierzchnię adsorbenta. Pola sił atomu adsorbenta
są skompensowane polami sił otaczających atomów. Jeżeli atom
jest na powierzchni, to jego pole jest tylko częściowo skompensowane, a pozostałe siły są zdolne do zaadsorbowania cząsteczek
substancji adsorbowanej. Te atomy powierzchniowe są to centra
adsorpcji. Kiedy centra te są wysycone, adsorpcja ustaje, co ilustruje rys. 24.

a a a a

Tz | | |

WZZWIPPZJZPZJPPZEJNP Rys. 2. Ilustracj jawisk i £
«7 A A A y cja zjawiska powierzch
xA/ XA/ XA/ XA/ X/ niowego przyłączania (adsorpcji) cząste
3 / XA / XA/ XA/ XA/Ax czek gazu

Jak widać, teoria Langmuira zakłada nasycenie warstwą jednocząsteczkową. Przyjmuje ona ponadto, że zaadsorbowane cząstki
gazu ulegają nieustannej wymianie z cząsteczkami fazy gazowej.
Następuje tu jednak równowaga adsorpcyjna, tak że ilość cząsteczek zaadsorbowanych jest stała w danych warunkach ciśnienia i temperatury. Rzeczywista, biorąca udział w adsorpcji powierzchnia adsorbenta, odniesiona do jednego grama jego masy,
nosi nazwę powierzchni właściwej. W drobnych adsorbentach, np. węglach aktywnych, osiąga ona setki metrów
kwadratowych, głównie w postaci powierzchni porów. Jeżeli na
przykład sześcian o krawędzi 1 cm jest pokryty wewnątrz kanałami o średnicy 20 A (Angstrem = 10-* cm), odległymi od
siebie również o 20 A, to całkowita powierzchnia wewnętrzna
wynosi <

2.20,10:.6,25.10!2=3,9,196 €m?, czyli około 400 m? [1]

Oprócz zwyklej adsorpcji może zachodzić również kondensacja
kapilarna par. Polega ona na skropleniu substancji toksycznej
wewnątrz kanalików masy chłonnej i zwiększeniu tym samym
ilości substancji zaadsorbowanej.

Oprócz klasycznej teorii Langmuira istnieje wiele hipotez. Na
przykład teoria potencjalna zakłada, że adsorpcja zachodzi dzięki
istnieniu ciągłego powierzchniowego pola sił, zmniejszającego się
w miarę zwiększania się odległości od powierzchni sorbenta.

Oprócz zjawiska adsorpcji i absorpcji, występujących w procesach pochłaniania substancji gazowych przez substancje stałe,
spotykamy się ze zjawiskiem ch e m os orpcji. Polega ono
na reakcji chemicznej gazów lub par z substancją stałą - sorbentem i utworzeniu pojedynczych lub kompleksowych związków
chemicznych odkładających się w masie sorbenta.

W zależności od gazów i par, które chcemy usunąć, rozróżniamy (według St. Korolca -[6]) następujące grupy mas chłonnych:

54

sio k S soś kz z óa zd z

«lo

1) czysto węglowe,

2) węglowo-zasadowe.

Inni autorzy dzielą masy pochłaniające na cztery grupy:

1) zasadowe chemosorbenty, reagujące z gazami kwaśnymi,
także z CO,; na przykład: masę chłonną pochłaniacza gazów i par
kwaśnych stanowi aktywny węgiel antracytowy nasycony Na,CO,
oraz K,CO,; masa pochłaniacza arsenowodoru i fosforowodoru
wypełniona jest aktywnym węglem antracytowym, nasyconym
flenkiem miedzi i tlenkiem srebra;

, 2) kwaśne chemosorbenty, reagujące z zasadowymi gazami
i parami, np. z amoniakiem; masę chłonną pochłaniacza amoniaku stanowi aktywny węgiel nasycony chlorkiem i siarczanem
cynku;

y;x) chemosorbenty dające przy reakcji z niektórymi gazami lub
parami związki kompleksowe;

4) masy filtrujące działające katalitycznie, np. masa wypełniająca pochłaniacz tlenku węgla, w której katalizatorem jest
hopkalit.

Rola katalizatorów w masie chłonnej polega na aktywności
utleniania gazu kosztem utleniania tlenem z powietrza. Rolę katalizatorów spełniają zwykle tlenki metali, będące „przenośnikami” tlenu - po zakończeniu reakcji skład ich pozostaje niezmieniony. Na tych - przedstawionych w dużym skrócie - zasadach
teoretycznych opiera się produkcja pochłaniaczy przeciwgazowych. Istotnym elementem każdego pochłaniacza jest jego masa
chłonna, czynnik adsorpcyjny (względnie absorpcyjny), czyli sorbent, który posiada zdolność usuwania zanieczyszczeń z powietrza. Wybór surowca chłonnego do pochłaniaczy zależy przede
wszystkim od własności chemicznych substancji pochłanianej.
Węgiel aktywny ma zdolność zatrzymywania wielu gazów, ale
nie w równym stopniu. Okazało się, że drobnoziarnisty węgiel
aktywny, po odpowiedniej obróbce termicznej i fizyko-chemicznej, jest najlepszym sorbentem. Osiąga wówczas wybitnie zwiększoną powierzchnię chłonną oraz zdolność pochłaniania odpowiednich gazów i par kwaśnych (kwasu solnego, siarkowego itp.)
lub też substancji zasadowych (par amoniaku), par organicznych
takich związków, jak: anilina, aceton, fosgen itp. Oprócz węgla

. aktywnego używa się do wyrobu mas chłonnych materiału ce
ramicznego - diatomitu.

Obróbka fizyko-chemiczna węgli aktywnych czy też diatomitu
polega między innymi na nasyceniu ich odpowiednimi substan=
cjami chemicznymi w celu związania i zaadsorbowania zanieczyszczeń toksycznych. Np. poszczególne pochłaniacze są wypełnione następującymi substancjami:

pochłaniacz par i gazów kwaśnych - węglem aktywnym, nasyconym węglanem sodu (Na,CO,) i potasu (K,CO,);

55

5



pochłaniacz cyjanowodoru (HCN) węglem aktywnym nasyconym CuO, Ag,0 i CaCO,;

pochłaniacz dwutlenku siarki (SO,) - węglem aktywnym nasyconym Na,CO, i K,CO,;

pochłaniacz siarkowodoru (H,S) - podobnie jak pochłaniacz SO,;
pochłaniacz par rtęci - węglem aktywnym, nasyconym roz
tworem jodu (3)) w jodku potasu (KJ).
Pochłaniacze produkcji krajowej wyrabiane są w dwóch wielkościach: duże - typ D (rys. 25 a) i małe - typ M (rys. 25 b);

poza wielkością i kształtem różnią się między sobą także cza- '

Sem ochronnego działania przed określonym gazem trującym.

a)

Rys. 25. Pochłaniacze dwutlenku siarki: duży D i mały M

Pochłaniacz duży łączy się z maską (rys. 26, 27) lub półmaską
za pomocą fałd/owanego, elastycznego gazoszczelnego gumowego
węża, Pochłaniacze duże nosi się w specjalnych torbach, zaopatrzonych w pasy (nośny i obejmujący) do utrzymywania pochłaniacza na boku użytkownika.

Górna część puszki dużego pochłaniacza zakończona jest szyjką
o znormalizowanym gwincie, służącym do łączenia z wężem od
dechowym fałdowanym. Dno puszki posiada otwór wlotowy dla

powietrza otaczającego; otwór ten zamknięty jest korkiem gumowym, zabezpieczającym substancje chłonne przed działaniem
atmosferycznym podczas przerw w pracy w czasie magazynowania pochłaniacza. Z tych samych względów otwór szyjki pochłaniacza jest zabezpieczony nakrętką kapturkową. Wewnątrz puszki
znajduje się odpowiednia masa chłonna ściśle ułożona między
dwiema metalowymi siatkami (rys. 28). Siatka dolna jest dociskana sprężynami, aby zapobiec przesuwaniu się granulek węgla

56

@

Rys. 26. Użytkownik w masce przemysłowej typu GSP z pochłaniaczem dużym D

Rys. 27. Użytkownik w masce przemysłowej
typu Ma-1 z pochłaniaczem dużym D

Rys. 28. Sch t dużego pochłani dwu
tlenku siarki. 7 - węgiel aktywny, 2 - sprę
żyna dociskowa, 3, 4 - siatki, 5 - filtr przeLd ciwpyłowy

57

”igce

aktywnego. W górnej części nad warstwą węgla umieszczony jest
filtr przeciwpyłowy, zabezpieczający użytkownika przed wdychaniem ewentualnie pylącego węgla aktywnego. Wymiary gabarytowe pochłaniacza dużego wynoszą 6,5 X 13 X 20 cm. Ciężar jego
nie powinien przekraczać 1,0 kg. Opór pochłaniacza mierzony przy
przepływie 30 I/min wynosi nie więcej niż 25 mm sł. w.

Zależnie od własności chłonnych składników wypełnienia puszki
każdy pochłaniacz ma ściśle określony zakres oraz czas działania
ochronnego. Masa chłonna pochłaniacza zawarta w określonej
ściśle pojemności może pochłonąć z powietrza określoną ilość
danej substancji toksycznej, lecz nie każdą. Wobec tego każdy
pochłaniacz chroni przed gazem tylko w określonej ilości, w określonym stężeniu gazu. Zdolność pochłaniania danej ilości gazu
z powietrza określa się stężeniem tego gazu w jednostce objętości powietrza (w mg/l) przy przepływie strumienia powietrza
o danej szybkości (30 I/min) w ciągu danego okresu czasu, wyrażonego w minutach. Jest to dynamiczna aktywność pochłaniacza
względem określonego gazu, która jest podstawą do określenia
mocy ochronnej pochłaniacza, czyli jego czasu działania
ochronnego, Dynamiczna aktywność pochłaniacza określa
czas, liczony od chwili rozpoczęcia przepływu przez pochłaniacz
mieszaniny powietrza i danej substancji toksycznej do chwili
„przebicia” pochłaniacza przez tę substancję, czyli ukazania się
tej substancji za pochłaniaczem. Moment ten, tzw. przeskok gazu,
świadczy o tym, że zdolność absorpcyjna masy wypełniającej
puszkę pochłaniacza została wyczerpana. Czas ochronnego działania pochłaniacza przyjmuje się zawsze krótszy od czasu określonego dynamiczną aktywnością.

Przedstawiony na rys. 28 pochłaniacz dwutlenku siarki typ
D-15 posiada moc ochronną wynoszącą 60 min przy stężeniu gazu
(SO») 0,5% objętościowo, co odpowiada stężeniu 15 mg/l.

Należy podkreślić, że pochłaniacz ten - jak również wszystkie
inne pozostałe - stanowi sprzęt filtrujący, co oznacza, że może
być używany tylko tam, gdzie zawartość tlenu nie jest mniejsza
niż 18% obj. W warunkach odmiennych, jak np. kotłach, zbiornikach itp. urządzeniach oraz w pomieszczeniach ciasnych, nieprzewiewnych, nie można stosować pochłaniacza. W takich warunkach należy korzystać z aparatów izolujących.

Ze względu na ograniczoną efektywność pochłaniacza do każdego pochłaniacza dołączona jest instrukcja użytkowania, w której podaje się m. in. następujące dane:

) przeznaczenie pochłaniacza (np. do indywidualnej ochrony
dróg oddechowych przed toksycznym gazem SO, przy produkcji
kwasu siarkowego, w praźalniach hutniczych itp., tam gdzie może
występować dwutlenek siarki w powietrzu w stężeniach większych niż maksymalnie dopuszczałne);

58

2) czas ochronnego działania w minutach;

3) stężenie gazu, przy którym można jeszcze stosować pochłaniacz, a którego nie wolno przekraczać - tzw. najwyższe stężenie
gazu dla danego pochłaniacza;

4) przeciwwskazanie użytkowania pochłaniacza (np. zakaz używania w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie zawartość tlenu
może być mniejsza niż 18% obj.);

5) okres gwarancyjny (2 lata), po którego upływie pochłaniacz
nie może być używany:

6) warunki przechowywania pochłaniacza (w pomieszczeniu
o temp. 5-20*C i wilgotności względnej 60 + 10%, przy czym
w pomieszczeniu tym nie wolno przechowywać rozpuszczalników,
kwasów dymiących, smarów, amoniaku itp. podobnych substancji,
które mogą powodować niszczenie powłoki lakierowanej i korozję
metalu);

7) sposób przygotowania pochłaniacza do użycia (np. otworzyć
go przez wyjęcie korka gumowego i odkręcenie nakrętki kapturowej, połączyć pochłaniacz z maską za pomocą węża gumowego
po sprawdzeniu, czy w łącznikach gwintowanych są uszczelki
gumowe);

8) zakaz użytkowania pochłaniacza w razie naruszenia nakrętki
kapturowej lub korka gumowego.

Niezależnie od instrukcji, na obwolucie pochłaniacza podaje się
obok nazwy pochłaniacza, znaku wytwórni, znaku kontroli, daty
ważności - wskazania zawarte w 1, 2, 3, 4. Dane te obejmują
nie tylko wymagania techniczne, lecz także i bezpieczeństwa
pracy. Każdy użytkownik bowiem musi wiedzieć, gdzie i jak
długo może używać pochłaniacza. Ponadto każdy użytkownik powinien być przeszkolony w użytkowaniu maski przeciwgazowej.
Przeszkolenie to dotyczy szczegółów budowy i działania masek
i pochłaniaczy, a zwłaszcza wkładania maski, dopasowywania jej
do twarzy i zdejmowania. Szczególnie ważne jest przyzwyczajenie się do bądź co bądź utrudnionego oddychania w masce przeciwgazowej; odpowiedni trening należy powtarzać w pewnych
odstępach czasu.

Podstawowe wymagania techniczne zawarie w dokumentacji
technicznej umieszczone są w zaświadczeniu jakości pochłaniacza,
które sprawdza kontrola techniczna zakładu produkcyjnego. Wymagania te dotyczą:

1) dynamicznej aktywności pochłaniacza przy danym stężeniu
gazu,

2) dopuszczalnego oporu pochłaniacza,

3) braku pylenia sorbentów pochłaniacza,

4). ciężaru pochłaniacza,

5) zabezpieczenia przed korozją.

59



Pochłaniacz mały dwutlenku siarki (rys. 25 b) pod względem
zasady działania (pochłaniania gazów, par toksycznych z powietrza) jest podobny do pochłaniacza dużego. Różnice są ilościowe
ze względu na mniejsze wymiary gabarytowe pochłaniacza: średnica 105 mm, wysokość 95 mm, i na ciężar wynoszący ok. 0,4 kg
oraz na mniejszą ilość substancji chłonnej (rys. 29). W związku
z tym czas ochronnego działania małego pochłaniacza jest odpowiednio krótszy i wynosi 15 minut. Mniejsza wysokość pochłaniacza typu M-15, jak zresztą każdego małego pochłaniacza produkcji krajowej, powoduje zmniejszenie oporu przy oddychaniu
do ok. 20 mm sł. w. Puszka pochłaniacza wykonana jest z blachy
stalowej, zakończona szyjką o gwincie znormalizowanym, służącym do bezpośredniego wkręcania do maski (rys. 30) lub półmaski.

Rys. 29. Schemat małego pochłaniacza dwutlenku siarki

Rys. 30. Pochłaniacz amoniaku typ
M-17

Szyjka jest zakryta kapturkiem z tworzywa sztucznego. Dno pochłaniacza stanowi blacha perforowana, osłonięta papierem parafinowanym, który zrywa się w chwili rozpoczęcia użytkowania
pochłaniacza.

Pozostałe wymagania techniczne jak również warunki użytkowania są analogiczne jak dla pochłaniacza dużego.

Aby ułatwić rozróżnianie pochłaniaczy i zapobiec błędnemu ich
użytkowaniu, puszki pochłaniaczy są pomalowane na różne kolory, w zależności od przeznaczenia. Dotychczasowy sposób znakowania pochłaniaczy oraz ich barwy zgodne są z normą
PN/Z-08011. Pochłaniacze przemysłowe. Znakowanie.

Barwy puszek pochłaniaczy obecnie produkowanych w kraju
oraz ich czas ochronnego działania przy danym stężeniu gazu.
przedstawia tabl. 10 i tabl. 11.

60

Tablica 10

Charakterystyka pochłaniaczy dużych

Czas działa

ksze stężenie

W Najwię
gazu

Sym
nia ochronnego w min

w mg/l

i w % obi. i

Gaz, przed którym
pochłaniacz chroni

Barwa puszki

Pary organiczne

| brunatna

i

D-11

60
0

32
w stosunku
do benzenu |
16
w. stosunku
do chloru

1,0
0,5

1584 - W$I4
375 -5R3$
„:2% 327
5 z zg
Śx n$ k *51
57; <*:<
EHEEAC z 225
=-=/ w#54$90BS I
ESTLA'«.”
-8-_-Ś 15822
śZa:z s58%
Zg208 3 mS8
=8$22 3353
11558 zS
€g * «$8 us
_EE@E„Ę”:›"BQ
% z

va;»ł””-g%_?:
253 5%**£2225
£**„2#-53*%2
« zizfórf::
:» 5 o =
g8 052£222©
$*z25-.5..,
3.4%8

Ts rS90<
5252823585
H RS E 20 3 54 8

| żółta

D-12

|
i

/ 17
o S o wgr
522%:3E
cs $$$ 27 źE
g8 €82 22R3ga.
30 5 - a
S5z8&2E
____ -- ...
Z
_ © S
[ «ncm<«1
z =*a34X
28
z |
- 21
ę - o o 99 6 6. x
46 6de ac 6
je »55.#» O0zZE O
Z 2EŻE 01 0
zi
33 .
256
z
2 z0 i
3% u |
z 3 i
:Ege % |
»
+» 8 z.
52
3 5% w
Om I
€## 2 |
z: 24
>› PK24
z 225 g
E HN B.
a .ą 4.8 a |
i z -3$$ Sz 3i
P z x7:€ ©87s 5
3x8 #;; *:8@ - ,
735 3228 %28; *
*E2 2558 8275
#23 2523 23:3 3
2ż &ośś E£Ti z
,
85 S g
5 z w «
SEs_32 „ z
sizsz » 32 C
$55=$% $ 3z z
w&USz a 29 z
o - z
a w 8 - c
K 5 Ań na A & >



z W':ćńś syy Jak widać z powyższych zestawień, pochłaniacze produkcji
9 35 € g krajowej chronią przed wieloma gazami toksycznymi spotykanyz 3$ Ż o © iw 6 © g 8 z $ mi w przemyśle, jednakże nie zaspokajają całkowicie potrzeb
E #- & | C 3 w tym zakresie. Chociaż asortyment pochłaniaczy powiększył się
3 z€ | w w ostatnim czasie (zwłaszcza zasługują na wyróżnienie pochłania=- ,„]„__„ g z- a TT g cze mieszaniny siarkowodoru i amoniaku, wielogazowy oraz filtro$ |i %Ś 35 o 3 Śz n-;gm 5 pochłaniacz typu FPWI - rys. 31), to jednak jest on w dalszym
% 4 #- g ż? 3 ę ź% - % 'w/# g ź 3 8 ż # $ | ciągu niewystarczający.
= =f$ 72 - z
:: g z =- v;g 7 8 z 8 g Rys. 31. Schemat filtropochłaniacze
3 z 22 Bp z z z - wielogazowego typ FPWI z filtrem
2 4 m Tzi en SANO NIR uc przeciwpyłowym. I -- wkładka
* | 'ŚW - I, W z waty, 2 - masa chłonna, 3 < 4 6z s .8 5 S 2. g. filtr na pyły koloidalne, 4 - naz t Bi lepka 3
b---”--|- Rys. 32, Pochłaniacz siarkoz | Ś'E -- e 5 12 |aś % wodoru i amoniaku
i i A z 2 <
3] 85 | | z (# 5 8 % I #% *
KS P 11 521 00I
E' <
F | A =
z z
z 3
z 5 5
c] z z:
£) z £%
F «$
1) $ | - :;**
£ 5] X g
» - £
3. €z:4 - -=-- |
$ | 3* |
z - z
% z $ 5 < 5 5 5 i i
| :8 5 $ # OK - Pochłaniacz siarkowodoru i amoniaku jest
| 8 z E ;ś P. ;% %.8 %›: z przeznaczony do oczyszczania wdychanego powietrza z siarkowo1. - 5 % % 4 $ % 2 g% 3_5 $ doru i amoqlalś_u, występujących osobno lub łącznie, przy maksy3 8 - z.5. 3 5 25 ..£5 1 malnym stężeniu 0,5% objętościowo i zawartości tlenu 18%. WyĘ* 3 z - z 'Ł'Ś %--ś _:3% E pełnienie tego pochłaniacza stanowi węgiel aktywny nasycony
s & % a % $ 8 38 d.. & substanę]ami wiążącymi obydwa gazy. Czas ochronnego działania
-- -= pochłaniacza nie może przekroczyć 20 min, a opór stawiany przy
«z 1 5 z07 A oddychaniu nie może być większy niż 20 mm sł. w. (rys. 32).
=$ S P $55s 2 z i R&s £ Pochłaniacz wielogazowy typu PWl jest prze32 z bA 5 EĘ ź 3 % g%% % znaczony do oczysz_czemia powietrza z zawartych w nim nastęŚ R # 15** E 3 S.ŚĘ z pu;ących gazów: siarkowodoru, arsenowodoru i fosforowodoru,
NK 5 £6 RH 2903 * s. gy]anowodoru, dwutlenku siarki, par organicznych oraz gazów
- *; - i par l.cwas'rp_'cł.l, yvyszczególniunych dokładnie w instrukcji użyt[:›.'E RI z 3 v_r= ĘI 2. :; 5 z glq kowania. Różni się on od pozostałych pochłaniaczy tym, że może
Ś. Ś £A = z z z z z = byę s_tosowaqy do ochrony przed wszystkimi wymienionymi po+ wyżej gazami, występującymi pojedynczo. Czas ochronnego dzia62 (6 5 63

„spagu..



łania pochłaniacza wielogazowego jest odmienny niż odpowiednich pochłaniaczy na gazy pojedyncze. Pochłaniacz ten używany
być może tylko przy zawartości co najmniej 17% tlenu w otaczającej atmosferze i przy stężeniu gazów i par trujących 0,5% objęłościowo. Nie powinien być natomiast używany w kotłach, zbiornikach i innych nieprzewietrzanych pomieszczeniach. Ponadto po
przeznaczeniu go do ochrony przed określonym gazem musi być
do końca czasu ochronnego używany do tego samego gazu.
Tablicza 12 ilustruje czas działania ochronnego pochłaniacza
wielogazowego typu PWI jak również filtropochłaniacza typu
FPWI.
Tablica 12
Czas działania ochronnego pochłaniacza
wielogazowego typu PWI i filiropochłaniacza FPWI

Czas ochronnego działania przy stężeniu
0,5 % objętościowo w min

5 i

| Gazy, przed którymi chroni po- ą
LLp. chłaniacz wielogazowy i filtro- |
pochłaniacz wielogazowy i

Siarkowodór | 150

1

| 2 | Arsenowodór i fosforowodór | 106

| 3 | Cyjanowodór 60 I
4 | Pary organiczne 45 |

| 5 | Dwutlenek siarki 25 |
6 |

Gazy i pary kwaśne | 30

Filtropochłaniacz wielogazowy typu FPWI
w porównaniu z pochłaniaczem typu PW1 jest zaopatrzony
dodatkowo w filtr, który zatrzymuje pyły drobne i koloidalne
z atmosfery otaczającej. Pochłaniacz ten z uwagi na swoją konstrukcję jest udoskonaleniem poprzedniego, ponieważ chroni przed
trującymi gazami, łącznie z pylami.

Poza wymienionymi typami pochłaniaczy na wyróżnienie zasługuje wielogodzinny pochłaniacz tlenku węgla,
który różni się od przedstawionych powyżej pochłaniaczy odmienną zasadą działania. Masa wypełniająca ten pochłaniacz powoduje katalityczne utlenianie tlenku węgla (CO) do dwutlenku
węgla (CO), który nie jest gazem trującym. Schemat przekroju
puszki wielogodzinnego pochłaniacza tlenku węgla (rys. 33)
przedstawia zawartość jego masy wypełniającej.

Pochłaniacz tlenku węgla w przeciwieństwie do pozostałych
może być używany 8 godzin, jeżeli przyrost jego ciężaru nie
przekroczył 70 g. Przyrost ten bowiem jest miarą zużycia się po~
chłaniacza, które trzeba kontrolować przez rejestrowanie czasu
używania oraz przez ważenie pochłaniacza. Pochłaniacz tlenku
węgla jest przeznaczony do pracy z przerwami, czas ogólny użytkowania może jednak wynosić 8 godzin przy stężeniu tlenku

64

węgla nie przekraczającym 2% objęt. (24,2 mg/l). Opór jego wynosi 22 mm sł. w. Pochłaniacz tlenku węgla może być używany,
gdy w ołaczającym powietrzu jest dostateczna ilość tlenu, co najmniej 17%.

Dotychczas nie udało się znaleźć dostatecznie aktywnego a dsórbenta, który by pochlaniał całkowicie tlenek węgla w temperaturze pokojowej. Dlatego działanie tego pochłaniacza oparte

2
k

©000

©e Ś
OO
zz

Rys. 34. Wielogodzinny pochłaniacz tlenku węgla typ P-2

Rys. 33. Schemat przekroju wielogodzinnego pochłaniacza flenku węgla
typ P-2. 1, 3, 5, 7 - osuszacz, 2, 4 - hopkalit, 6 - chlorek wapnia

jest na utlenianiu tlenku węgla do dwutlenku węgla przy użyciu
odpowiednich katalizatorów *), których dobór ma istotne znaczenie dla jakości pochłaniacza. Katalizator musi być aktywny i zapewniać całkowite utlenianie tlenku węgla. Aktywność katalizatora zależy od sposobu przygotowania i od surowca. Surowcami
do produkcji tych katalizatorów są tlenki metali, takich jak: srebro, kobalt, mangan, miedź, nikiel.

Mieszaniny tlenków wykazują większą aktywność niż tlenki
oddzielnie. Najczęściej stosowane dwuskładnikowe mieszaniny
mają skład:

*) Katalizator jest to substancja, która przyśpiesza przebiec reakcji
che][mczne], w danym przypadku procesu utleniania, sama nie biorąc
udziału w reakcji i nie zużywając się w czasie reakcji.

5 - Indywidualna ochrena. . 65



60% dwutlenku manganu (MnO») i 40% tlenku miedzi (CuO),

50% dwutlenku manganu (MnO, i 50% tlenku miedzi (CuO)
i noszą nazwę hopkalitu, stanowiącego obecnie składnik podstawowy masy wypełniającej pochłaniacze tlenku węgla.

Jakość hopkalitu zależy od przygotowania jego składników i od
sposobu otrzymywania mieszaminy. Hopkalit powinien spełniać
następujące warunki:

1) zachowywać przez dłuższy czas trwałą aktywność katalityczną,

2) mieć dostatecznie dużą powierzchnię, a jednocześnie dostateczną wytrzymałość mechaniczną,

3) nie zlepiać ziaren katalizatora,

4) wykazywać minimalny opór aerodynamiczny przy przepływie powietrza z szybkością 30 I/min,

5) zawartość wody nie może przekraczać 2% .

Wilgoć zmniejsza aktywność katalityczną hopkalitu, wobec czego w puszce pochłaniacza tlenku węgla warstwa hopkalitu jest
zabezpieczona warstwą substancji, pochłaniającej parę wodną
z powietrza przechodzącego przez pochłaniacz.

Jako osuszaczy używa się chlorku wapnia, silikażelu lub innych rodzajów żeli suszących.

Produkowany w kraju pochłaniacz tlenku węgla typu P-2
(rys. 34) jest pochłaniaczem dużym, o wymiarach 134X205X67
mm. W porównaniu z innymi odznacza się dużym czasem ochronnego działania - 8 godzin, wobec czego nosi nazwę wielogodzinnego.

Wielogodzinny pochłaniacz tlenku węgla należy stosować
z przerwami, nie przekraczając największej łącznej liczby godzin
użytkowania, podanej na każdym pochłaniaczu. +

Ostatecznym wskaźnikiem wyczerpania się mocy ochronnej pochłaniacza jest określony przyrost jego ciężaru (o 70 g) oraz czas
użytkowania. Dlatego szczególnie ważne jest tutaj przeszkolenie
użytkowników we właściwym - zgodnym z instrukcją - sposobie posługiwania się pochłaniaczem, Należy zwłaszcza pamiętać, że:

1) po każdym użyciu pochłaniacza powinien być odnotowany
czas jego użytkowania (w rubrykach do zapisu czasu na obwolucie pochłaniacza lub w książce kontroli pochłaniacza);

2) przed każdym użyciem pochłaniacza należy obliczyć sumaryczny okres dotychczasowego używania pochłaniacza w celu
skontrolowania, czy nie wynosi on 8 godzin.

W praktyce przemysłowej takie postępowanie jest kłopotliwe,
wobec czego zarówno przemysł, jak i CIOP dążą do opracowania
sposobu kontroli zużycia pochłaniacza praktyczniejszego i wygodniejszego dla użytkowników. Najbardziej celowe byłoby zastosowanie w pochłaniaczu automatycznej sygnalizacji oporu, która

66

-- ©

6

wskazałaby użytkownikowi właściwy moment wycofywania się
z atmosfery zagrożonej. Prace naukowo-badawcze w tym kierunku prowśdzone są u nas i w innych krajach, a niektóre firmy
zagraniczne (Dr&ger, Auer) produkują już pochłaniacze wielogodzinne CO ze wskaźnikiem okresu zużycia, Na rys. 35 pokazano
wygląd zewnętrzny pochłaniacza wielogodzinnego o 30-godzinnym czasie ochronnego działania, firmy Dróger, a na rys. 36

Rys. 36. Przekrój wielogodzinnego

) pochłaniacza _ produkcji _ Drógera.

” 1 - osuszącz, 2 - katalizator, 3

dwutlenek węgla, 4 - tlenek węgla,

Rys. 35. Wielogodzinny pochłaniacz 5 - para wodna, 6 - warstwa
firmy Dróger oporowa

jego przekrój. Widoczna jest tutaj, w dolnej części, cienka warstwa składnika masy wypełniającej - wskaźnika oporu 6, który
sygnalizuje końcową fazę pracy pochłaniacza. Trzeba zaznaczyć, że ten wskaźnik oporowy działa w ciągu 30 godzin. Po upływie tego czasu należy pochłaniacz wymienić. Znaczy to, że wskaźnik oporu nie jest jeszcze ostatecznie dopracowany (trzeba jednak
ten okres czasu 30 godzin kontrolować), Pokazany na rys. 37 a
uniwersalny pochłaniacz, produkcji amerykańskiej, jest wyposażony w automatyczny przyrząd (oznaczony na rysunku strzałką)
do mierzenia czasu zużycia się pochłaniacza. Pochłaniacz ten
chroni przed różnymi gazami,parami trującymi i CO, występującymi łącznie z dymami, pyłami, mgłami. Obok substancji chemicznych, stanowiących podstawowy sorbent (4, 5) gazów trujących
i filtru mechanicznego 6 zatrzymującego pyły, w górnej części

67



pochłaniacza znajduje się warstwa hopkalitu 2, umieszczona między warstwami osuszacza 1, 3 (rys. 37 b), co świadczy o zdolności
ochronnej tego pochłaniacza również przed tlenkiem węgla.
Pochłaniacz tlenku węgla znajduje szerokie zastosowanie
w przemyśle, chroni bowiem przed gazem, który wyróżnia się

Rys. 37. Pochłaniacz uniwersalny produkcji amerykańskiej firmy M. S. A.:

a) na uwagę zasługuje przyłączony do górnej końcówki pochłaniacza auto
matyczny czasomierz oznaczony Strzałką; ©b) przekrój . pochłaniacza
uniwersalnego

68

iK

spośród innych gazów brakiem zapachu, smaku, barwy. Te cechy
tlenku węgla czynią go bardziej niebezpiecznym od innych gazów,
a ochronę przed mim tym bardziej nieodzowną.

Pochłaniacz typu P-2 ma opór 22 mm sł. w. przy przepływie
strumienia powietrza 30 l/min. Okres gwarancyjny przechowywania wynosi 2 lata, od momentu jednak pierwszego otwarcia
pochłaniacza tylko !/2 roku. Pochłaniacz powyższy może być stosowany z maską przemysłową typ Ma-1 lub typ GSP oraz z ustnikiem pokazanym na rys. 23.

Przed użyciem pochłaniacza należy zawsze sprawdzić, czy w załączeniu znajdują się uszczelki gumowe i czy nakrętki są dobrze
dokręcone. Po użyciu ustnik trzeba dokładnie wymyć w ciepłej
wodzie z mydłem i odkazić spirytusem. Wąż łączący winien być
okresowo myty i dezynfekowany, a pochłaniacz oczyszczony »
i szczelnie zamknięty z obydwu stron.

Pochłaniacze tlenku węgla, nazywane także hopkalitowymi,
przechowuje się w magazynach o temperaturze nie niższej niż
10% C i wilgotności względnej powietrza ok. 60%. Obok pochłaniaczy nie wolno przechowywać rozpuszczalników,.kwasów, amoniaku i innych podobnych substancji.

Przemysł krajowy obok omówionego pochłaniacza CO wielogodzinnego produkuje jeszcze pochłaniacz hopkalitowy (rys. 38)
o mniejszych rozmiarach typ POG-T1. Znajduje się on w zaplom=
bowanej, hermetycznej puszce blaszanej razem z ustnikiem i okularami ochronnymi. Całość jest tak zapakowana, że można przez
pociągnięcie stalowej taśmy wyjąć i użyć w ciągu kilku nawet
sekund. Pochłaniacz ten ma zastosowanie w zakładach pracy i na
stanowiskach o dużym zagrożeniu gazowym. Masowo stosuje się
go do użytku w kopalniach węgla, gdzie w wypadku nagłego pojawienia się, a nawet wybuchu gazu zapewnia on górnikowi możność
ucieczki bez szwanku z zagrożonego miejsca. Stąd też nazwa tego
pochłaniacza:: „ucieczkowy” lub „samoratunkowy”; czas jego
ochronnego działania jest krótki - wynosi ok. 30 minut. Na
rys. 39 przedstawiono tego rodzaju pochłaniacz firmy Dróger.

Należy podkreślić, że krajowy przemysł pochłaniaczy wytwarza
bardzo skromny asortyment w porównaniu z zagranicą. Podobnie
jakość naszych pochłaniaczy nie jest jeszcze najlepsza. Szczególnie dotyczy to pochłaniaczy gazów i par, łącznie z aerozolami.

Mamy obecnie w kraju jeden tylko typ filtropochłaniacza wielogazowego FPWI (rys. 31). Jest to pochłaniacz duży, który nie
zawsze może być stosowany (np. przy krótkotrwałych pracach
ok.. 15 minut), gdyż, jak wyżej zaznaczono, czas jego użytkowania jest większy miż pochłaniaczy do różnych gazów. Za granicą
produkuje się pochłaniacze typu małego, spośród których jedne
stanowią ochronę tylko przed gazami, inne chronią jednocześnie
przed gazami i pyłami. Szeroko stosuje się tam małe pochłania
69



Rys. 38. Pochłaniacz ucieczkowy typ POG-T1 z puszką blaszaną

Rys. 39. Użytkowanie pochła
niacza ucieczkowego z ustni
kiem, zaopatrzonego w wo
rek przeciwpyłowy, produkcji
Drigera

Rys.' 40. Pochlaniacz gazów i par Rys. 41. Wkładka przeciwgazowa
kwasnyęp ł_ącznie z pyłami, produk- (pochłaniacz par organicznych) do
cji firmy Medi (NRD) półmaski produkcji NRD

cze z wymienną wkładką, zróżnicowane pod względem zakresu
działania (np. 40, 42) i odpowiednio oznaczone, np. litera B na
wkładce produkcji NRD oznacza pochłaniacz gazów i par kwaśnych, litera A - pochłaniacz par organicznych itd. (rys. 41).

Następnym niedostatkiem naszych pochłaniaczy jest ich wąski
zakres ochronnego działania w stosunku do ilości gazu toksycznego, przeważnie do 0,5% obj., podczas gdy zagraniczne chronią
do 2% obj, gazu. )

Z drugiej strony ciągły rozwój przemysłu, a obecnie i rolnictwa,
które stosuje coraz więcej nawozów sztucznych i środków de

70

o a ai óz

krdonieć, zoetkoiosizi

Rys. 42. Półmaska z wkładką przeciwgdzową i filtrem przeciwpyłowym,
produkcji NRD

walki ze szkodnikami roślin, stawia coraz większe wymagania
pochłaniaczom jako ochronie przed licznymi substancjami

toksycznymi w postaci gazów, mgiel, par, pylu.

2, SPRZĘT IZOLUJĄCY

Drugą zasadniczą grupę środków indywidualnej ochrony dróg
oddechowych stanowią tzw. aparaty izolujące, które w zależności
od sposobu zaopatrzenia w powietrze (tlen) można podzielić na
dwie grupy:

1) aparaty izolujące z własnym zaopatrzeniem w tlen (powietrze),

2) aparaty izolujące z doprowadzeniem powietrza (tlenu) z zewnątrz.

Powyższe dwie grupy aparatów izolujących ponadto różnią się
zasadniczo budową, sposobem i warunkami użytkowania oraz wymaganiami technicznymi. Mają jednakowe przeznaczenie, mogą
być używane bowiem wszędzie tam, gdzie graniczne stężenia
substancji toksycznych dla pochłaniaczy są przekraczane lub brak
jest dostatecznej ilości tlenu (17% obj.), a więc we wszystkich
pomieszczeniach zamkniętych, nieprzewiewnych, jak wszelkiego
rodzaju zbiorniki, kotły, kadzie, kanały, studzienki itp. Aparaty

71

--;

nej zakładu. Przy rozprowadzeniu masek producent jest obowiązany do każdej maski dołączyć instrukcję jej użytkowania, gdzie
podany jest sposób stosowania i obchodzenia się z maską.

Podstawowym warunkiem szczelności masek (a także higieny!)
jest posiadanie przez każdego użytkownika oddzielnej maski. Od
szczelności przylegania maski do twarzy i szczelności zamykania
zaworu wydechowego zależy pełna izolacja dróg oddechowych
użytkownika od zatrutego powietrza, Dlatego przed każdorazowym użycjem maski należy ją sprawdzić na szczelność w sposób
następujący: założyć maskę dopasowując szczelnie do twarzy,
zakryć ręką otwór wdechowy (łącznik), wykonać głęboki wdech
w celu wywołania podciśnienia wewnątrz maski. Maskę uważa
się za szczelną, jeśli do jej wnętrza po tych czynnościach nie
przechodzi powietrze z zewnątrz.

Przed nałożeniem na twarz maski typu Ma-l należy szybkę
maski od strony wewnętrznej pokryć cienką warstwą mydełka
przeciwpotnego. W tym celu rysuje się mydelkiem na szybce trzy
kreski i po chuchnięciu zwilżone tak mydełko dobrze rozciera
się na całej powierzchni czystą szmatką lub czystym palcem.
Zabieg ten zabezpiecza przed zraszaniem szybek maski skroploną
parą wodną, zawartą w powietrzu wydychanym.

Wszystkie wyżej wymienione wskazania muszą być przestrzegane przez każdego użytkownika, gdyż zdrowie, a nawet jego
życie zależą nie tylko od stanu i jakości maski oraz pochłaniacza,
lecz także od umiejętności obchodzenia się z nimi.

Maski jak również pochłaniacze mogą być używane tylko przez
pracowników przeszkolonych, a wydawane do użytku - pod nadżorem wykwalifikowanego personelu bhp, znającego doskonale
warunki w poszczególnych miejscach pracy.

Maska - w przeciwieństwie do pochłaniacza -- służy do długiego, wielokrotnego użycia. Z tych względów zasadnicze znaczenie dla trwałości masek ma odpowiednie ich przechowywanie
i konserwacja. Należy zatem pamiętać, aby po każdym użyciu
maskę porządnie oczyścić, wymyć wodą z mydłem, przepłukać
letnią wodą i wysuszyć. Dezynfekcję można przeprowadzić przez:

1) pozostawienie maski na 10 minut w atmosferze wilgotnego
gazu antyseptycznego, np. formaldehydu; odkażanie takie przeprowadza się w szafach dezynfekcyjnych (rys. 20), specjalnie
skonstruowanych do tego celu;

2) zanurzenie na 10 minut w 2-4-procentowym roztworze formaliny (formalina jest 40% roztworem aldehydu mrówkowego);

3) wytarcie szmatą zanurzoną w spirytusie denaturowanym
lub w lizolu. i

Części dezynfekowane bezpośrednio po dezynfekcji należy przepłukać wodą, a następnie wysuszyć, Odkażone maski powinny
być przechowywane w magazynach o temperaturze pokojowej,

50

%

d ódn so ko W0

Wka óOM OOó

Rys. 20, Szafa dezynfekcyjna (Dr&ger)

w atmosferze wolnej od par kwasów, benzyny, nafty itp. Chronić je należy również przed działaniem promieni słonecznych jak
również trzymać ż daleka od grzejników (minimum 3 metry).
Suszenie winno odbywać się w temperaturze nie wyższej
niż 50% C.

Opisane powyżej maski mają oprócz zaworów (wentyli) wdechowych zawory wydechowe - Są to więc maski tzw. dw udrożńe, w których oddychanie odbywa się przez zawory,

W maskach, w których nie ma zaworów, i powietrze zarówno
wdychane jak i wydychane przepływa jedną drogą, oddychanie
odbywa się wahadłowo; maski takie nazywają się je dn od r o ż n y m i, Maski tego rodzaju stosuje się tylko łącznie z aparatami tlenowymi izolującymi. Przemysł krajowy produkuje taki
typ maski. Jest to maska górnicza typ GS-1, przeznaczona przede wszystkim do użytku drużyn ratowniczych w kopalniach oraz:
do akcji poźarowych i ratowniczych na powierzchni (rys. 21).

51



Maska typ Ma-1 wykonana jest z miękkiej gumy bez szwu,
Co usuwa niebezpieczeństwo powstania nieszczelności. Produkowana jest w trzech rozmiarach oznaczanych: 3, 2, 1 lub D, S, M
(duży, średni, mały). Właściwie dobrane wymiary maski oraz
elastyczne taśmy nagłowia pozwalają łatwo i szczelnie osadzić
maskę na twarzy użytkownika, odpowiednio do wielkości jego
głowy.

Rys. 14. Maska przemysłowa typ
Ma-1 z pochłaniaczem małym M

Rys. 15. Maska przemysłowa typ
Ma-1 z pochłaniaczem dużym D

Podstawowe części składowe maski:

1) korpus wykonany z gumy (stosunkowo nieduża przestrzeń
szkodliwa);

2) dwie okrągłe szybki w szczelnej oprawie, umocowane na
korpusie;

3) komora sterująca z jednym zaworem wdechowem i jednym
zaworem wydechowym, umożliwiającymi oddech dwukierunkowy, przy czym strumień powietrza wdychanego przechodzić może
tylko przez pochłaniacz;

46

4) gniazdo o zno:malizowanym gwincie, które służy do łącze=
nia maski z pochłaniaczem małym (rys. 14) lub za pośrednictwem
gumowego, fałdowanego węża - z pochłaniaczem dużym (rys. 15);

5) nagłowie, składające się z pasków gumowych i klamerek,
przeznaczone do przytrzymywania maski na twarzy. Ciężar maski wynosi ok. 0,35 kg.

Zaletami opisanej maski są m. in.: możliwość dopasowywania
i doboru wielkości maski oraz łatwy sposób oczyszczania jej po
użyciu. Wady zaś są następujące: stosunkowo duże opory przy
oddychaniu, wynoszące przy wentylacji minutowej płuc 30 I/min:

dla wdechu ok. 3 mm sł. w.

dla wydechu ok. 4 mm sł. w.

oraz nieodpowiednie umieszczenie zaworu wydechowego, a po
nadto stosunkowo zbyt małe pole widzenia.

W nowoczesnych maskach przemysłowych szybki okularowe są
większe, mają inny kształt lub stanowią jedną dużą, panoramiczną szybkę. Maski o pełnym polu widzenia pokazano na rysunkach: 16 - maska z dwiema szybkami, dająca pełne pole widzenia, produkcji amerykańskiej firmy M.S.A. oraz na rys. 17 maska przemysłowa produkcji niemieckiej, firmy Dróger. Na
rys. 18 przedstawiona jest maska przemysłowa z jedną szybką
panoramiczną, produkcji amerykańskiej.

Do masek typu Ma-1 należy używać mydełek przeciwpotnych, zapobiegających „zapoceniu” szybek wskutek skrapla

Rys. 16. Maska produkcji amerykańskiej o pełnym polu widzenia

Rys. 17. Maska przemysłowa o pełnym polu widzenia, typ 60 RA produkcji Drógera (NRF)

47

Rys. 18, Maska z szybką panoramiczną, produkcji USA

”a
|
|

Rys. 19. Maska przemysłowa t

GSP. 1- korpus maski?z - s;:yxl,)13

k_a, 3 - ramka metalowa, 4 - wy
cieraczka, 5 - łącznik gwintowany,

6 - zawór wydechowy, 7 - taśmy
nagłowia

48

nia się na nich pary wodnej.
W tym celu wystarczy od strony wewnętrznej szybki rozetrzeć czystą szmatką naniesioną uprzednio cienką warstwę
mydła.

Maska przemysłowa typ GSP
(rys. 19) produkcji krajowej.
Charakterystyka jej części składowych jest następująca:

1) korpus maski (część twarzowa), wykonany z gumy
dwuwarstwowej z zawulkanizowaną przekładką z tkaniny;
obrzeże uszczelniające, wykonane ze skóry zamszowej, ma
na celu zabezpieczenie naskórka twarzy przed odparzeniem;

2) jednolita, nietłukąca szybka o kształcie owalnym jest
wykonana ze szkła hartowanego, odpornego na uderzenie;
składa się ona z dwóch płytek
sklejonych przezroczystym klejem;

3) szybka zamocowana jest
w ramce metalowej dwuczęściowej, dzięki czemu w razie
uszkodzenia można ją szybko
wymienić;

4) wycieraczka szybki jest

przeznaczona do wycierania
skrapląjącej się na szybie pary
Wogne], pogarszającej widoczność;
z 5) łącznik o gwincie znormalizowanym służy do połączenia
maski z pochłaniaczem lub
z wężem łączącym; łącznik wykonapy jest z metalu lekkiego;
na siodle łącznika, od strony
wewnętrznej maski, umieszczony jest zawór wdechowy;

6) zawór wydechowy służy
do usuwania na zewnątrz wy
dychanego, zużytego powietrza;

7) nagłowie składa się z elastycznych taśm, zaopatrzonych
w klamerki umożliwiające szczelne przyleganie maski do twarzy; długość taśm można regulować stosownie do wymiarów głowy użytkownika.

Maska przemysłowa typu GSP ma takie same opory przy oddychaniu jak maska typu Ma-1, a mianowicie:

opór przy wdechu - ok. 3 mm sŁ w.

opór przy wydechu ok. 4 mm sł. w.

Ciężar jej jednak jest nieco większy - wynosi ok. 0,45 kg,
poza tym maska ma trochę gorszą widoczność. Przewagę tej
maski stanowi jej duża wytrzymałość. Dlatego też do prac, gdzie
zachodzi obawa ewentualnego uszkodzenia korpusu maski czy
szybki lub gdzie temperatura otoczenia dochodzi do 50% C, poJeca się szczególnie stosowanie maski GSP.

Każda z wyżej wymienionych masek musi spełniać określone
odnośnymi normami wymagania techniczne, przesądzające o jej
wartości użytkowej. Najważniejsze z tych wymagań są następujące:

1. Maska musi być szczelna, to znaczy szczelnie zamykana od
strony zaworu wydechowego i ściśle przylegająca do twarzy; pozostałe części muszą być szczelnie zamocowane. Zawór wydechowy powinien otwierać się tylko w momencie wydechu, a zawór wdechowy - tylko w momencie wdechu,

2. Materiały, z których wykonana jest maska (guma, metal,
tkanina i inne), nie mogą zawierać szkodliwych dla organizmu
ludzkiego substancji -ami wydzielać nieprzyjemnych zapachów,
draźniących drogi oddechowe człowieka,

3. Opory maski przy wdychaniu i wydychaniu powietrza po-*
winny być jak najmniejsze, nie większe niż podane powyżej.

4. Wytrzymałość połączenia części twarzowej z nagłowiem powinna zostać sprawdzona przez obciążenie każdej z taśm ciężarem 5 kilogramów w ciągu 1 minuty. Poddana w tym czasie
takiemu obciążeniu taśma nie może ulec rozerwaniu.

Wymienione podstawowe wymagania określone są w dokumentacji technicznej, a następnie sprawdzane przez kontrolę techmiczną, zanim maski zostaną zakwalifikowane jako nadające się
do użycia.

Kontrola techniczna przy odbiorze masek przemysłowych z produkcji kieruje się zasadami ogólnie przyjętymi w przemyśle tego:
sprzętu. Obowiązana jest stwierdzić następujące podstawowe elementy jakości maski, a mianowicie: 1) brak uszkodzeń mechanicznych, 2) stan zaworów, 3) szczelność maski, 4) opory wdechu
i wydechu, 5) zgodność z opisem i wymaganiami technicznymi.

Powyższe dane umieszcza się w zaświadczeniu jakości, dołączanym do każdej partii masek. Zaświadczenie to podpisuje dyrektor zakładu produkującego maski i kierownik kontroli technicz
4 - Indywidualna ochrona... 49

me ..



głębszym oddechem użytkownika, wiedy worek oddechowy kurcząc się pociąga za sobą dźwignię i powoduje uruchomienie automatu płucnego. Ilość doprowadzonego dodatkowo tlenu zależna
jest od wielkości skurczu worka. Maksymalny strumień, jaki może być osiągnięty przez automat płucny - łącznie ze stałym
dawkowaniem, wynosi 15 l/min, co następuje już przy wyssaniu
3,5 litra powietrza z worka oddechowego. W wypadku zakłócenia dawkowania tlenu przez automat płucny zwiększone zapotrzebowanie może być pokryte za pomocą zaworu dodawczego 3, uruchamianego przez nacisk palca na membranę zaworu.

Zawór ten może być również używany w przypadku, gdy temperatura powietrza wdychanego jest zbyt wysoka, tlen bowiem
dopływający tą drogą jest chłodny i działa orzeźwiająco. Przy
normalnej pracy w aparacie nie ma potrzeby uruchamiania zaworu dodawczego. Jeżeli zużycie flenu przez użytkownika jest
mniejsze niż ilość dostarczana, wtedy nadmiar powietrza uchodzi k
przez zawór upustowy 16, mieszczący się w worku oddechowym,

a uruchamiany za pomocą dźwigni 6. Otwarcie zaworu następuje
w chwili, gdy ciśnienie w worku oddechowym wzrośnie do około
30 mm sł. w.

Izolujący aparat tlenowy M-61 jest przeznaczony do prac na- 1
ziemnych awaryjnych, wykonywanych w atmosferze zatrutej,
gdzie stężenie substancji przekracza 0,5% (maksymalnej dla pochłaniaczy) lub gdzie zawartość tlenu jest mniejsza niż 18%-17%.
Aparat ten nie może być stosowany do akcji ratowniczych pod
wodą i w kopalniach pod ziemią.

Dane techniczne opisywanego aparatu są następujące:

wymiary:

wysokość 455 mm

grubość 160 mm

szerokość 340 mm
czas ochronnego działania 1 godz
dawkowanie tlenu stałe 1,2 I/min
dawkowanie tlenu maksymalne 15 l/min
pojemność użyteczna worka oddechowego 4,5 1
ciężar aparatu 12,5 kg

opór aparatu w pulsującym prądzie powietrza
o przepływie 30 I/min:
przy wdechu do 45 mm sł. w.
przy wydechu do 50 mm sł. w.
temperatura powietrza wdychanego najwyżej - 40%C
zapas tlenu przy ciśnieniu w butli 150 atn 150 l
Aparat tlenowy M-61 ma zamknięty obieg powietrza (rys. 47).
Powietrze wydychane przez użytkownika przepływa przez łącznik centralny 1, wąż wydechowy 2 i po otwarciu zaworu wydechowego 3 przechodzi przez lewy wąż łączący 4 do pochłania
76

cza 5. W tym samym czasie zawór wdechowy 6 pod działaniem
wydychanego powietrza jest zamknięty. W pochłaniaczu wydychane powietrze zostaje oczyszczone z CO, i częściowo z pary
wodnej. Powietrze wydychane, oczyszczone w pochłaniaczu,
przepływa przez wąż łączący 7 do worka oddechowego 8. Przy
wdechu powietrze przez zawór wdechowy przepływa do węża
wdechowego 9. Powietrze to zostaje w króóeu wdechowym zasilone tlenem i przez łącznik centralny płynie do dróg oddechowych użytkownika. W tym czasie pod wpływem wdechu zawór
wydechowy jest zamknięty, uniemożliwiając zassanie powietrza
wydychanego z pochłaniacza. Zapas tlenu, znajdujący się pod
ciśnieniem w butli stalowej 11, wypływa przy otwartym zaworze 12 do zaworu redukcyjnego 15, gdzie następuje redukcja
ciśnienia do 3 atn. Manometr 14 wskazuje przy otwartym zaworze odcinającym 13 ciśnienie panujące w butli.

Rys. 47. Schemat obiegu
powietrza _ w _ izolującym
aparacie tlenowym M-61

Z zaworu redukcyjnego tlen o ciśnieniu zredukowanym jest
dawkowany do przewodu tlenowego poprzez automatyczno-płucny
zawór dawkujący 16, w ilości stałej 1,2 I/min, oraz w ilości zmiennej od 1,2 do 15 I/min, zależnie od zapotrzebowania użytkownika.
Jeżeli zapotrzebowanie tlenu, wyrażające się głębszym oddechem
użytkownika, zwiększy się - wtedy worek oddechowy kurcząc
się pociąga za sobą dźwignię 17 i tym samym powoduje dawkowanie zmienne tlenu przez automat płucny i zawór dawkujący.

Iość doprowadzonego dodatkowo tlenu uzależniona jest od
wielkości skurczu worka. Przy ręcznym nacisku na przeponę zaworu dodawczego 18 następuje dodatkowe dawkowanie tlenu.
Ślinnik 10 służy do zbierania spływającej w przewodzie wdechowym śliny i ewentualnie skroplonej pary. Jeżeli zużycie tlenu
jest mniejsze od ilości dostarczonej, to wówczas nadmiar po
77



wietrza w worku oddechowym uchodzi przez zawór upustowy,
który uruchamia się przy nadciśnieniu wynoszącym maksimum
40 mm sł. w.

Yzolujący aparat tlenowy FSR-K2 (ogólny wygląd - rys. 43 c,
wnętrze - rys. 48) składa się z następujących części: butli tlenowej, zaworu butli, zaworu redukcyjnego, zaworu dodawczego,
manometru, przewodu wysokiego ciśnienia, automatu ostrzegawczego, syreny, komory sterującej, pochłaniacza, Worka oddechowego, zaworu upustowego, przewodu tlenowego i przewodu oddechowego. z

Cykl obiegu powietrza w aparacie jest następujący (rys. 49):

Rys. 48. Wnętrze aparatu tlenowego
FSR-K2. I - przewód oddechowy,
2 - worek oddechowy, 3 - pochłaniacz, # - dźwignia zaworu
dodawczego, 5 - manometr, 6 zawór redukcyjny, 7 - zawór butli,
8 - syrena, 9 - butla z tlenem

Rys. 49. Schemat obiegu powietrza
w aparacie FSR-K2

78

Powietrze wydychane dostaje się przez przewód oddechowy 14
do komory sterującej i przez zawór wydechowy do pochłaniacza
napełnionego sorbentem 10, w którym zostaje oczyszczone z dwutlenku węgla i częściowo z pary wodnej.

Następnie powietrze przepływa do worka oddechowego 11 o pojemności użytkowej 5,5 1, do którego przymocowany jest zawór
upustowy 72, regulujący maksymalne ciśnienie powietrza. Przy
wdychaniu powietrze z worka przepływa przez komorę z sygnałem dźwiękowym i zawór wdechowy do komory sterującej 9,
w której następuje uzupełnienie zużytego tlenu, następnie przez
przewód oddechowy 14 - do płuc użytkownika,

Sygnał ostrzegawczy 8, dźwiękowy, znajduje się na przedłużeniu osi komory sterującej; włącza się on automatycznie 7 przy
spadku ciśnienia w butli do 50 atn, tj. po 30 minutach pracy.
Sygnał dźwiękowy jest wbudowany w kanał wdechowy i połączony z automatem, Spadek ciśnienia tlenu w butli do 50 atn
powoduje zarówno włączenie syreny, jak i wyskoczenie wskażnika automatu. Naciśnięcie na guzik wskaźnika wyłącza sygnał
i tym samym wywoluje spadek oporu wdechu, zwiększonego przy
syrenie wyłączonej. Do syreny dołączony jest przewód wysokiego
ciśnienia 6.

Poza tym aparat FSR-K2 zaopatrzony jest w manometr wysokiego ciśnienia 5, widoczny przez szkiełko w tylnej ściance tornistra.

W razie polrzeby użytkownik może uruchomić zawór dodawczy 4, którego dźwignia znajduje się nad zaworem butli 2, Zawór
dodawczy przepuszcza tlen z komory ciśnienia zredukowanego
(2-3 atn) przez przewód stałego dawkowania 13 do komory sterującej 9, działając orzeźwiająco na użytkownika aparatu.

Dane techniczne aparatu są następujące:

wymiary tornistra:

wysokość _ 312 mm

grubość 145 mm

szerokość 382 mm
czas ochronnego działania 30 min
ciężar bez maski 7 kg
pojemność butli tlenowej 0,4 1
ciśnienie robocze 200 atn
zapas tlenu w butli 80 1
ciśnienie zredukowane 2-3 atn
stałe dawkowanie tlenu 2-2,5 I/min
pojemność użytkowa worka oddechowego 5,5 1
ciężar masy chłonnej 1,1 kg

maksymalne opory aparatu w pulsującym prądzie
powietrza 30 l/min i wyłączonej syrenie:



izolujące umożliwiają oddychanie czystym powietrzem, doprowadzonym z pewnej odległości z zewnątrz, lub tlenem, jak na przykład przy ratownietwie w kopalniach, przy pracy w kanałach,
gdzie można stosować tylko aparat tlenowy z własnym zapasem
Uenu.

A. Tzolujące aparaty tlenowe

Przemysł krajowy produkuje poniżej przedstawione trzy typy
aparatów tlenowych:

1) izolujący aparat tlenowy M-57 typ boczny,

2) izolujący aparat tlenowy M-61 typ boczny,

3) izolujący aparat tlenowy FSR-K2.

Aparaty te, przedstawione na rys. 43, przeznaczone są do prac
w takich przypadkach, gdy użytkownik ani na moment nie może
zdjąć maski, nawet chwilowe bowiem zetknięcie się z atmosferą
otaczającą grozi śmiertelnym zatruciem. Aparaty tlenowe w zależności od potrzeby mogą być noszone przez pracowników na
plecach, z przodu, na boku. Zapas tlenu umieszczony jest w butli
stalowej pod ciśnieniem - wewnątrz aparatu. Tlen dostarcza się
użytkownikowi w dawkach potrzebnych do prawidłowego dotleniania organizmu w zależności od chwilowego zapotrzebowania,
wynikającego z rodzaju wykonywanej pracy. Wielkość butli z tle

+
Rys. 43. Izolujące aparaty tlenowe produkcji krajowej: a) aparat tlenowy
M-57, b) aparat (lenowy M-61, c) aparat tlenowy FSR-K2

72

nem ogranicza czas używania aparatu, czas ochronnego jego dziaTania. Zasadą działania każdego aparatu jest zamknięty cykl obiegu powietrza: powietrze wydychane zostaje pozbawione CO»
i częściowo H,O (w pochłaniaczu dwutlenku węgla), a następnie
po wzbogaceniu w tlen zawracane do płuc użytkownika. W aparacie tlenowym narząd oddychania jest w pełni odizolowany od
otaczającej go skażonej atmosfery. Konstrukcja poszczególnych
aparatów jest uzależniona od przeznaczenia danego aparatu do
określonych prac.

Tlenowy aparat izolujący M-57, przeznaczony do ciężkich prac
w ratownictwie górniczym, ma konstrukcję silną, a jego opływowa forma, bez wystających elementów, pozwala ratownikowi
bez większych trudności poruszać się w ciasnych przejściach pod
ziemią. Ponadto używać go można niezależnie od stopnia zanieczyszczenia atmosfery miejsca pracy w każdym przemyśle, jak
np. w gazownietwie, w przemyśle hutniczym, chemicznym i wszędzie tam, gdzie stosowanie innych typów ochron jest niemożliwe.

Dane techniczne aparatu są następujące:

wymiary:

wysokość - 520 mm

grubość 148 mm

szerokość _ 455 mm
czas ochronnego działania 2 godz
stałe dawkowanie tlenu 1,2 I/min
maksymalne zmienne dawkowanie tlenu 15 l/min
zapas tlenu w butli 300 1
ciśnienie robocze tlenu w butli 150 atn
ciśnienie zredukowane 3 atn
pojemność worka oddechowego 4,5 1
ciężar aparatu 18,5 kg
temperatura powietrza wdychanego do 45'C

wilgotność względna powietrza wdychanego do 65%
opór aparatu w pulsującym prądzie powietrza
przy przepływie 30 l/min:
przy wdechu 45 mm sł. w.
przy wydechu 50 mm sł w.

Stałe dawkowanie tlenu w ilości 1,2 l/min jest wystarczające
dla pracującego z przeciętnym wysiłkiem. W przypadku zwiększonego - zapotrzebowania tlenu zostaje uruchomiony automat
płucny, który dawkuje tlen samoczynnie. To automatyczne dawkowanie tlenu powoduje utrzymanie wymaganego stężenia tlenu
w powietrzu (25% O») jak również zabezpiecza czas ochronnego
działania (2 godz). Wszystkie części składowe aparatu (rys. 44)
są umieszczone w tornistrze ochronnym, wykonanym z twardej,

73



antykorozyjnej blachy. Pokrywa tornistra zaopatrzona jest w szkło
odblaskowe oraz w okienko, przez które widoczny jest manometr

wskazujący zapas tlenu w butli. Urządzenie nośne aparatu (rys.
45) składa się z pasów skórzanych: naramiennych, plecowych
i pasa obejmującego. Aparat ten jest typem bocznym, tzw. węże
oddechowe, połączone z komorą sterującą umieszczoną z boku
aparatu, przechodzą pod ramieniem użytkownika i następnie połączone są z maską.

Rys. 44. Wnętrze aparatu tlenowego M-57

Rys. 45. Urządzenie nośne

aparatu | M-57

74

Na rys. 46 przedstawione są schematycznie wszystkie części
składowe aparatu tlenowego, zakryte obudową 14, oraz obieg powietrza. Powietrze wydychane przez użytkownika przepływa
z ust poprzez wąż wydechowy 12 do komory sterującej 8, a następnie przez zawór wydechowy 10 do pochłaniacza dwutlenku
węgla 15. Tu zostaje pozbawione dwutlenku węgla i dalej kierowane do worka oddechowego 7. Oczyszczone w ten sposób powietrze nadaje się ponownie do użytkowania po uprzednim wzbogaceniu go w tlen. Przy wdechu następuje zassanie powietrza
z worka poprzez zawór wdechowy 9 oraz wąż wdechowy 11. Siłą
napędową obiegu powietrza w aparacie są płuca użytkownika,
rolę sterowania natomiast spełnia komora sterująca. Ślinnik 13

Rys. 46. Schemat obiegu powietrza w aparacie tlenowym

przyłączony do węża oddechowego służy jako zbiornik wykroplonej wilgoci w masce. Tlen o ciśnieniu 150 atn wypływa z butli 1
przez otwarty zawór, umieszczony w szyjce butli, do przewodu,
w którym ciśnienie mierzone jest manometrem 2, a następnie do
zaworu redukcyjnego 4. Zawór redukcyjny zmniejsza ciśnienie
tlenu do 3 atn, ta wysokość ciśnienia utrzymuje się w komorze
za zaworem, niezależnie od intensywności dopływu tlenu do obiegu. Następnie tlen, dozowany w ilości 1,2 I/min przez dyszę znajdującą się w automacie płucnym 5, kierowany przewodem omijającym zawór wdechowy, wpływa do komory sterującej i stąd
do węża wdechowego.

W ten sposób wdychane powietrze stale odświeżane jest tlenem. Jeżeli zapotrzebowanie tlenu się zwiększa, co wyraża się

75



dzane z kompresora do skafandra utrzymuje niewielkie nadciśnienie, którego nadmiar odprowadzany jest przez zawór wydechowy. Nadeiśnienie to daje gwarancję, że zanieczyszczone po~
wietrze nie dostanie się do wnętrza.

Skafander zaopatrzony jest w zawór regulujący dopływ powietrza, Temperatura doprowadzonego powietrza jest regulowana regulatorem, połączonym z grzałkami elektrycznymi, Na ramkę wyziernika (kasku) nakładane są ramki gumowe ze ,szkłem
oraz siatka, chroniąca szkło przed zmatowieniem, Ramka, odejmowana dość lekko i łatwo, jest jakby zaworem bezpieczeństwa
w chwili, gdy z jakichkolwiek powodów dopływ powietrza do
skafandra jest zatrzymany. Powietrze pod kask doprowadzone
jest za pośrednictwem regulatora dopływu, umieszczonego na
pasie użytkownika.

Ułożenie kasku na głowie można częściowo regulować przez
ściąganie troka wewnątrz kasku. Dla zapewnienia szczelności
kask wyposażony jest w uszczelniacz, nakładany na szyję i zaciskany przy pomocy gumy. Guma powinna być tak dobrana,
żeby nie powodowała nadmiernego ucisku. Płaszcz skafandra,
który dla szczelności jest gumowany, należy po nałożeniu dobrze
obciągnąć. Do metalizacji natryskowej stosuje się płaszcz ochronny z maską. Regulator dopływu powietrza jest zamocowany tak
samo jak dla piaskowników. Kompresor dostarczający powietrze
musi znajdować się w pomieszczeniu wolnym od pyłów i szkodliwości, Należy zaznaczyć, że długość węża nie powinna przekraczać 10 m.

Dane techniczne aparatu ochronnego dla piaskowników i metalizatorów:

kask metalowy ze skafandrem z tkaniny powlekanej gumą

kompresor z silnikiem trójfazowym

najmniejszy wydatek powietrza 120 1/min
najmniejsze ciśnienie 350 mm sł. w.
ciśnienie panujące pod kaskiem 5 mm sł. w.
węże z grzałkami i tęczówkami długości 10 m

węże pośrednie z tęczówkami długości 25 m

ciężar urządzenia brutto ok. 55 kg

Aparat do zasysania czystego powietrza AZ-2. W skład aparatu
wchodzą:

1) maska,

2) wąż pofałdowany,

3) pas z łącznikiem węży zaopatrzonym w złącza ryglowe,

4) gumowy wąż doprowadzający powietrze złączami ryglowymi,

5) filtr pylowy.

W aparacie tym czyste powietrze jest zasysane z atmosfery
poprzez filtr i wąż doprowadzający je do maski dzięki wysiłkowi

. 66. Aparat ochronny dla piaskowników, firmy Medi



powietrza zużytego nast j
Py z yte ępuje przez
Zalecanymi typami masek aparatg Są:

nien mieć odpowiednie wymiary F Płucaml- 1791

aparatach zagranicznych (r

z n y ys. 67).
Są&h;izgizkk;ą Opisane wzory sprzętu ochrony dróg oddechowych
2 Żaa;;l:d;›s;nlźźa]ubę wzory ich zatwierdzane przez CIOP
1 a - z em Przewodniczącego PKPG nr 15 z dnia

Ryś. 67. Aparat Drigera do zasys

ania świeżego powietrza w użytkowaniu

Należy zaznaczyć, że używanie sprzętu ochrony dróg oddechowych jest regulowane zarządzeniami ogólnopaństwowymi.
Jednym z takich zarządzeń jest rozporządzenie Ministrów: Pracy
i Opieki Społecznej, Zdrowia, Przemysłu, Odbudowy i Administracji Publicznej z dnia 6. XI. 1946 r., które w $ 91 podaje: „przy
robotach wymagających przebywania pracowników w atmosferze
zawierającej duszące, drażniące lub zakażone składniki lub znaczne ilości pyłu, pracownicy powinni być zaopatrzeni w sprzęt
ochraniający narządy oddychania, jak na przykład: maski, respiratory, aparaty tlenowe, hełmy z doprowadzeniem powietrza itp.”

Poza ogólnymi przepisami istnieją przepisy oddzielne dla po~
szczególnych przemysłów, które nakazują przy pracach związanych z wydzielaniem szkodliwych pyłów, par, dymów i gazów
stosowanie sprzętu indywidualnej ochrony dróg oddechowych. Na
przykład rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów i Ministrów
Pracy i Opieki Społecznej oraz Zdrowia z dnia 22. XI 1951 r.
w sprawie pracy w zakładach graficznych postanawia w $ 4:
„w razie braku skutecznej wentylacji ssącej pracownicy zatrud=
nieni przy pracach związanych z wydzielaniem się szkodliwych
pyłów, gazów lub par powinni być zaopatrzeni w odpowiedni
sprzęt osobisty ochrony dróg oddechowych, jak respiratory przeciwpyłowe, maski z pochłaniaczami lub maski z dopływem świeżego powietrza”.

Niezależnie od wymienionych zarządzeń ogólnych istnieją zarządzenia szczegółowe, wydane przez kierownictwo zakładów
pracy, a dotyczące wymagań stosowania sprzętu ochrony dróg
oddechowych. Zarządzenia te ujęte są w formie specjalnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy lub stanowią część składową instrukcji technologicznych zakładów.

1 - Indywidualna ochrona...



ograniczony zapasem flenu (powietrza) w butli oraz intensywnością jego używania. Ciężar kompletnego aparatu, bez butli,
”przeznaczonego do użytkowania przez jednego człowieka wynosi 21,5 kg.

Aparat stosuje się przy pracach ciężkich i długotrwałych, jak
np.: przy ręcznym opróżnianiu i czyszczeniu różnego rodzaju
zbiorników, kadzi, malowaniu farbami i lakierami szkodliwymi
dla zdrowia w pomieszczeniach zamkniętych i nieprzewiewnych
itp.

Przed użyciem aparatu należy sprawdzić dokładność wszystkich
połączeń poszczególnych części aparatu.

W czasie użytkowania należy pamiętać, aby inżektor z filtrem
przeciwpyłowym znajdował się w atmosferze wolnej od substancji szkodliwych. Działanie aparatu musi być stale kontrolowane,
zwłaszcza należy unikać przerwania dopływu powietrza przez
nieopatrzne nadepnięcie węża gumowego.

Należy pamiętać, że w czasie eksploatacji aparatu oprócz użytkownika musi być druga osoba, która kontroluje inżektor i zabezpiecza użytkownika.

Aparat do oddychania sprężonym powietrzem, typ AS-3 służy,
jak poprzedni, do odizolowania użytkownika całkowicie od otaczającej go atmosfery. Umożliwia wykonywanie robót długotrwalych w miejscach zagazowanych, niebezpiecznych dla zdrowia. Do
zastosowania tego typu aparatu konieczne jest urządzenie sprężonego powietrza, z przewodem, do którego przyłącza się wąż
gumowy, stanowiący przewód doprowadzający powietrze do oddychania. Budowa aparatu do oddychania, omawianego typu,
przedstawiona jest schematycznie na rys. 61.

Rys. 61. Schemat aparatu
do oddychania sprężonym
powietrzem, typ AS-3

I

Aparat taki składa się z następujących części: I - maski przemysłowej typu Ma-l lub GSP bądź półmaski z okularami gazoszczelnymi; 2 - elastycznego, fałdowanego węża gumowego;

3 - pasa z osprzętem; 4 - wentyla dawkującego powietrze, doprowadzone z rurociągu sprężonego powietrza; 5 - węża ciśnieniowego z łącznikami; 6 - filtru, który służy do oczyszczania
powietrza z par olejowych; 7 - przewodu ze sprężonym powietrzem (z sieci).

90

|
|

W omawianym aparacie powietrze, dostarczane z przewodu
wysokiego ciśnienia, przepływa przez filtr dla oczyszczenia z par
oleju, pyłu itp. następnie przez wąż ciśnieniowy dostaje się do
zaworu dławiącego, gdzie zostaje zredukowane i skierowane dalej - do maski. Ilość doprowadzonego powietrza reguluje się
w zależności od zapotrzebowania, za pomocą kółka zaworu dłlawiącego. Nadmiar powietrza uchodzi przez zawór wydechowy
maski.

Dane techniczne aparatu są następujące:

średnica wewnętrzna węża ciśnieniowego 9 mm
długość węża w normalnym wyposażeniu 30 m
dopuszczalna długość węża w czasie pracy 150 m
dopuszczalne ciśnienie powietrza w rurociągu 12 atn.

Aparaty tego typu mogą być stosowane tylko na stanowiskach
roboczych, których odległość od miejsca przyłączenia aparatu
do przewodu sprężonego powietrza nie przekracza 150 m.

Przy stosowaniu aparatu do oddychania powietrzem doprowadzonym z instalacji sprężonego powietrza należy zapewnić użytkownikowi całkowite bezpieczeństwo w czasie wykonywania
pracy. Powinien on zatem być asekurowany przez drugiego pracownika za pomocą linki, a działanie aparatu powinno być stale
nadzorowane. Niedopuszczalne jest jakiekolwiek _ zakłócenie,
wstrzymujące dopływ powietrza do węża oddechowego. W praktyce przemysłowej należy przestrzegać, aby tam, gdzie użytkuje
się opisane aparaty pracował tylko niezbędny i przeszkolony personel. Osobom postronnym wstęp musi być zabroniony. Po ukończeniu pracy należy aparat rozebrać i oczyścić, maskę i wąż
oddechowy odkazić, po czym całość umieścić w specjalnej skrzy

Rys. 62. Schemat aparatu ochronnego ze sprężonym powietrzem, z maską
zaopatrzoną w automat płucny, produkcji Drigera

91



Rys. 63. Ogólny wygląd maski z automa
tem płucnym

Rys. 64. Klimatyzacyjna półmaska
produkcji Drigera. 1 - przedsionek, 2 - zawór wydechowy, 3 zawór wdechowy, 4 - przestrzeń
szkodliwa, 5 - przekładka siatkowa

Rys. 65. Schemat aparatu ochron=
nego dla piaskowników i metalizatorów. I - wąż tłoczny doprowądzający powietrze do ka

sku, 2 - ramka ze szkłem i siatką, 3 - zawór wydechowy helmu, 4 - kask metalowy, 5 płaszcz ochronny, 6 - pas pod
trzymujący z regulatorem dopływu powietrza i osprzętem,
7 - wąż łączący tłoczny, 8 element grzejny, 9 - regulator
temperatury powietrza, 10 kabel przyłączeniowy do sieci,
11 - kompresor, 12 - wyłą
nik ogólny, 13 - wyłącznik
grzałek, 14 - regulator dopływu
powietrza, 15 - zaciski uziemienia grzałek

ni, ustawionej w pomieszczeniu przeznaczonym do przechowywania aparatów.

Aparat ten jest prosty w działaniu i eksploatacji, pozwala na
przyłączenie kilku punktów odbioru, jest wygodny w użyciu ze
względu na mały ciężar węża tłocznego oraz na dużą dopusz=
czalną odległość (150 m) miejsca pracy od miejsca przyłączenia do sieci sprężonego powietrza. Wadą jego jest brak odpowiedniego zaworu redukcyjnego oraz maski odpowiedniej konstrukcji.

Zagadnieniem istotnym w aparatach ciśnieniowych jest ilość
i jakość powietrza doprowadzonego do dróg oddechowych użytkownika. Powietrze powinno być doprowadzone w odpowiedniej ilości (nie mniej miż 5 m@ na 1 godz) i o odpowiednim
ciśnieniu oraz temperaturze i wilgotności względnej.

Niemiecka firma Dróger do tego rodzaju aparatów stosuje maski z wmontowanym automatem płucnym (rys. 62, 63), który
pozwala na regulację dopływu (ciś ienia) powietrza przez samego użytkownika. Ponadto produkuje inne modele tych aparatów z półmaskami „klimatyzacyjnymi”, których - konstrukcję
przedstawiono na rys. 64. Powietrze pod ciśnieniem nie przepływa
bezpośrednio do półmaski, lecz najpierw do przedniej komory,
która oddzielona jest od właściwej maski siatką i warstwą filtracyjną. Materiał fitracyjny przy wydechu nasyca się wilgocią
1 ogrzewa.

Suche powietrze w czasie wdechu nawilżając się powoduje
odparowanie kondensatu. W ten sposób w półmasce następuje
właściwa klimatyzacja powietrza wdychanego (nawilżanie, ogrzewanie), bez skomplikowanych dodatkowych przyrządów. Półmaska ma dwa zawory wydechowe, co zapewnia bardzo mały
opór przy wydechu. Zawór wydechowy, wmontowany w górnej
części węża oddechowego, pozwala na usuwanie nadmiaru powietrza dopływającego z sieci.

Aparat ochronny dla piaskowników i metalizatorów. Podczas
wykonywania metalizacji natryskowej następuje zanieczyszczenie otaczającej atmosfery pyłem korundowym lub żeliwnym, który powstaje wskutek przygotowywania powierzchni metalowych
do natrysku za pomocą urządzeń do piaskowania. Przy pracach
tych wydzielają się toksyczne produkty spalania gazów, pył metaliczny i pary metali używanych do natryskiwania.

Aparat ochronny dla piaskowników i metalizatorów przedstawiono schematycznie na rys. 65.

Urządzenie to składa się: ze skafandra z kaskiem metalowym,
stosowanym przy piaskowaniu (tj. podczas operacji wstępnej przed
właściwą metalizacją), lub ze skafandra z maską ochronną, używaną do metalizacji natryskowej, kompresora, dostarczającego
powietrze oraz kompletu węży gumowych. Powietrze doprowa

93



Przy użytkowaniu aparatów tlenowych obowiązują ogólnie
rzyjęte zasady: | 3
5 l?qłę(omysbać z aparatu mogą tylko pracownicy przeszkpłem
i zapoznani szczegółowo z instrukcją użytkowania i po przejściu
specjalnego treningu. 1 4 12.

pZ.JPers%nel nadzorujący każdorazowo stw1erd;1c powinien prawidłowość działania aparatu przed udaniem się pracownika na
teren zagrożony.

Rys. 57. Obieg powietrza w agarąc?e oksy
gennym produkcji amerylganskle].

część twarzowa, 2 - zawór wydechowy,

3 - przewód wydechowy, 4 - Wor_ek od
dechowy, 5 - puszka z substancją wy
twarzającą tlen, 6 - zawór wdechowy,
7 - przewód wdechowy

Rys. 58. Przechowalnia aparatów tlenowyc

Ponadto aparaty tlenowe wymagają starannej konserwacji
i przechowywania w specjalnych pomieszczeniach (rys. 58):
przewiewnych, suchych o temperaturze 10-209 C i wilgotności
względnej 60-80%. Kontrolę i konserwację aparatu powinien
przeprowadzać odpowiednio wykwalifikowany personel.

Po każdorazowym użyciu aparat należy oczyścić, maskę i węże
oddechowe przedezynfekować, wymyć w letniej wodzie i wysuszyć, ślinnik wymyć i wysuszyć.

B. Izolujące aparaty do y powi
doprowadzonym z zewnątrz

Aparaty do oddychania świeżym powietrzem doprowadzonym
z zewnątrz różnią się między sobą sposobem doprowadzenia powietrza, aczkolwiek wspólną ich cechą jest to, że czyste powietrze
doplywa do dróg oddechowych użytkownika przez długi, gazoszczelny wąż gumowy. Sposób doprowadzenia powietrza, w zależności od konstrukcji aparatu, jest mechaniczny lub oparty na
wysiłku dróg oddechowych użytkownika.

W urządzeniach pierwszego typu, w których
czyste powietrze dostarczane jest pod maskę przy nadciśnieniu,
odległość źródła czystego powietrza może być większa niż
wurządzeniach drugiego typu, w których opór przepływu (zasysanie) powietrza pokonują pluca użytkownika. Wiąże
się to z długością i szerokością średnicy węża, który w aparatach zasysających powietrze siłą płuc musi być stosunkowo krótki
i o dużej średnicy wewnętrznej.

Przemysł krajowy produkuje następujące typy aparatów do oddychania czystym powietrzem doprowadzanym przy nadciśnieniu wytwarzanym w sposób mechaniczny:

1) aparat do oddychania tłoczonym powietrzem, typ AT-4;

2) inżektorowy aparat do zasysania czystego powietrza, typ AJ-3;

3) aparat do oddychania sprężzonym powietrzem, typ AS-3;

4) aparat ochronny dla metalizatorów i piaskowników.

Ponadto produkuje się aparat typu AZ-2, w którym czyste powietrze jest zasysane dzięki wysiłkowi dróg oddechowych użytkownika.

Aparat do oddychania powietrzem tłoczonym, typ AT-4 schematycznie przedstawiony na rys. 59, składa się z następujących
zasadniczych części składowych: wentylatora, węża doprowadzającego powietrze, zaopatrzonego w złącza ryglowe, maski z wężem
fałdowanym, pasa z łącznikiem węży. Całość umieszczona jest
w blaszanej skrzyni, która dla wentylatora stanowi rodzaj ostojnicy. W czasie pracy skrzynka aparatu powinna być otwarta

87



oraz ustawiona tak, aby wentylator znajdował się w jej górnej
części.

Wentylator poruszany jest ręcznie, za pomocą korbki, przy
czym liczba obrotów korbki w czasie normalnej pracy nie powinna
być mniejsza niż 40 na minutę.

Nadmiar powietrza uchodzi przez zawór wydechowy maski.
Do aparatu tego używa się masek typu Ma-l, GSP lub półmaski
typu PM-U.

Dane techniczne omawianego aparatu są następujące:

maksymalna długość węża doprowadzającego powietrze 60 m

średnica wewnętrzna węża 19 mm

ciężar aparatu wraz z wężem 30-metrowym około 40 kg.

1 , Rys. 59. Schemat aparatu

ź do oddychania tłoczonym
powietrzem, typ AT-4. I skrzynia metalowa, wentylator, 3 - v
prowadzający po $
Ja - łącznik ryglowy, 4 pas z osprzętem, 5 - fałdowany wąż oddechowy,
6 - maska przemysłowa,

7 - korba

Aparat powyższy, jako izolujący, można stosować do różnych
prac, różnej ciężkości, wykonywanych w atmosferze zamieczyszczonej substancjami toksycznymi o natężeniu większym niż
0,5% objęt. oraz tam, gdzie występuje niedostateczna ilość tlenu mniejsza niż 17% objęt. Urządzenie to, jak wynika z konstrukcji,
wymaga - poza użytkownikiem - jeszcze jednego człowieka
do obsługi wentylatora, Obsługa ta musi być bardzo sumienna,
gdyż od tego zależy ilość tłoczonego powietrza oraz brak przerw
w jego dostawie.

Do każdego aparatu dołączona jest szczegółowa instrukcja obsługi, której trzeba ściśle przestrzegać. Przed użyciem aparatu
w atmosferze zagrożonej należy dokładnie sprawdzić szczelność
jego połączeń. Podczas pracy użytkownik i obsługa muszą mieć
zapewnioną stałą możność porozumiewania się ze sobą (linka
asekuracyjna ewentualnie sygnalizacja akustyczna).

Po każdorazowym użyciu aparat należy rozmontować i włożyć do skrzyni. Maskę i wąż gumowy trzeba odkazić w specjalnej
szafie dezynfekcyjnej lub przepłukać wodą i zdezynfekować
w sposób opisany uprzednio przy omawianiu innego sprzętu.

Aczkolwiek budowa i obsługa aparatu jest bardzo prosta i wygodna w praktyce, to jednak ulepszenia wymaga urządzenie regulujące liczbę obrotów, np. przez wmontowanie przepływomierza
powietrza.

88

Inżektorowy aparat do zasysania czystego powietrza, typ AJ-3,
przedstawiony schematycznie na rys. 60, składa się z następujących części: 1 - butli stalowej o pojemności 10-40 1, wypełnionej tlenem lub sprężonym powietrzem do 150 atn; 2 - zaworu redukcyjnego z manometrem, umożliwiającego ciągłą redukcję ciśnienia tlenu lub powietrza w zakresie od 0 do 15 atn;
3 - zaworu bezpieczeństwa, który zabezpiecza użytkownika aparatu przed wdychaniem powietrza lub tlenu o zbyt dużym natężeniu przepływu; 4 - inżektora z filtrem przepływowym, zasysającego powietrze z otoczenia po oczyszczeniu w filrze; 5 przepływomierza do bieżącej kontroli natężenia przepływającego
powietrza; 6 - końcówek połączeń ryglowych, pozwalających na

Rys. 60. Schemat aparatu inżektorowego typ
AJ-3

uzyskanie szybkiego i szczelnego połączenia poszczególnych odcinków węże; 7 - węża gumowego do przepływającego powietrza,
średnicy 19/31 mm, zaopatrzonego w dwie końcówki połączeń
ryglowych; 8 - pasa skórzanego z końcówką łącznika ryglowego
do połączenia z wężem oraz z przymocowanym fałdowanym weżem do połączenia z maską; 9 - maski typu Ma-1 lub typu GSP.

Działanie aparatu polega na pracy inżektora, który zasysa powietrze z atmosfery w zależności od natężenia strumienia sprężonego powietrza lub tlenu z butli. Ssanie czystego powietrza
może być dowolnie regulowane za pomocą zaworu redukcyjnego. Nałężenie przepływu powietrza doprowadzonego do
maski jest kontrolowane przez przepływomierz, którego tarcza
wskaźnikowa ma dwa pola, wyskalowane w zależności od zapotrzebowania powietrza przez jednego lub dwóch użytkowników.
Przy korzystaniu z aparatu przez dwie osoby jednocześnie należy przymocować trójnik na odcinku węża od przepływomie~
rza do końcówki łącznika pasa ryglowego. Do rozgałęzienia trójnika dołącza się dodatkowe odcinki węża, dodatkowy pas z faldowanym wężem i dodatkową maskę dla drugiego użytkownika.

Maksymalna długość węża przy używaniu aparatu inżektorowego przez jedną osobę wynosi 100 m, przy używaniu przez dwie
osoby długość ta może wynosić 80 m. Czas pracy aparatu jest

89

Strona przygotowana przeze mnie

Materiały na tej stronie mogą zostać wykorzystane bez konieczności mojej zgody. Proszę nie zamazywać znaków wodnych i informacji o autorstwie. Będę wdzięczny za podanie źródła materiałów, jednak nie jest to konieczne. Miłego korzystania ;)

Wyjątkiem jest kod źródłowy strony i kaskadowe aruksze stylów, na których użycie bez mojej zgody nie zezwalam.

Ikony: http://www.famfamfam.com/lab/icons/silk/